نشریه دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی
پیاپی 46 (اسفند 1400)

از مباحث مهم اندیشمندان اسلامی، بحث تعقل و جایگاه آن در اثبات و استنباط مسایل دینی و تفسیر متون دین است. متکلمان مسلمان پیرامون حد و مرز عقل بشر در شناخت حقایق دینی آراء مختلفی دارند که گرایش عقل محوری در معتزله، جریان فکری که در آغاز قرن دوم هجری پدیدار شد، بارزتر از دیگر فرق متکلمین است. دیدگاه تشیع نسبت به امور عقلی در استنباط مسایل دینی به گونه ای است که در استنباط مسایل کلی کمک عقل را نفی نمی کند و البته از عجز عقل منفرد-نه با کمک وحی- نیز در مسایل جزیی غافل نیست. برای نمونه؛ ناتوانی عقل از فهم جزییات احکام شرعی مانند: نماز، روزه، جهاد و...، پیش از نظر وحی است؛ اما پس از ارایه‌ی نظر وحی، عقل، نه تنها در برابر چنین احکامی مخالفت یا سکوت نمی کند، بلکه آن ها را تایید می کند، حتی در مواردی که عقل از ادراک حقیقت احکام جزیی ناتوان است؛ زیرا از مولای حکیم صادر شده و امری صحیح است. واکاوی جایگاه تعقل در امور دینی از نظر مکتب کلامی معتزله با مراجعه به آثار اندیشمندان تاثیرگذار کلامی از اهداف مقاله حاضر است. روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای با ابزار فیش برداری و روش پردازش در متن توصیفی است. یافته ها حاکی از آن است که متکلمین معتزله، عقل را در معنایی جدید، بازتعریف کردند تا با نظام کلامی و تکلیف محور سازگار باشد و تعقل را مبنای غالبی در امور مربوط به دین می دانند.

امروزه شرکت‌ها به این موضوع پی برده‌اند که می‌توانند از طریق افشای مسیولیت‌پذیری اجتماعی و ایجاد تصویری مثبت در میان ذینفعان اعتبار و خوشنامی خود را افزایش دهند. از سوی دیگر می‌توان ادعا نمود که فعالیت‌های مسیولیت‌پذیری اجتماعی می‌تواند به عنوان سازوکاری برای حصول اهداف شخصی مدیران و به تبع آن مدیریت سود استفاده شود. هدف اصلی این پژوهش بررسی تاثیر شاخص‌های حاکمیت شرکتی بر افشای زیست محیطی و افشای مسیولیت‌پذیری اجتماعی است. بدین منظور تعداد 176 شرکت بورسی در دوره زمانی 1392 تا 1398 به روش حذف سیستماتیک انتخاب گردید. برای آزمون فرضیه‌ها از تحلیل رگرسیون چند متغیره بهره گرفته شد. برای سنجش متغیر مسیولیت‌پذیری اجتماعی از شاخصی با 32 مولفه و فرایند آن از طریق تحلیل محتوا صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد بین افشای مسیولیت‌پذیری اجتماعی و مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی رابطه منفی و معناداری وجود دارد. بنابراین اینگونه می‌توان استنباط کرد که بهبود افشای مسیولیت‌پذیری اجتماعی موجب کاهش مدیریت سود و شفافیت بیشتر عملکرد اقتصادی واقعی می‌شود. همچنین نتایج پژوهش بیانگر این است که افشای مسیولیت‌پذیری اجتماعی موجب کاهش مدیریت سود واقعی می‌شود بنابراین سود واقعی‌تر گزارش خواهد شد.

بدون تردید و بر اساس مستندات مادی موجود فاطمیان یکی از ادوار مستقل تمدن انسانی را در مصر رقم زدند. چند چهره تاریخ علم جهانی ارایه کردند و تمدن آن‌ها زیرساخت مادی تمدنی مصر تا چند قرن بعد از آن‌ها شد. از جمله نهاد آموزشی الازهر که سلطه آموزشی آن هزار سال دوام داشت. تشکیلات اداری ایوبیان و ممالیک در اصطلاح و در سازمان همان تشکیلات فاطمیان است. عصر فاطمیان دوره توسعه و ابتکار در حسبه، پزشکی، علوم پایه، معماری و شهرسازی، فلسفه، الهیات، فقه، ادبیات، علوم قران، نیروی دریایی، شیمی فیزیک و تغذیه و فرهنگ و هنر جشن و نمایش و تشریفات و توسعه مراسم تشیع غدیر و عاشورا است. ابعاد فرهنگ و تمدن اسلامی در عصر فاطمیان در افریقیه حاکی از اغازی نو درتمدن است. دوره جدید شهرسازی و عمران افریقیه با ورود، فاطمیان در افریقیه آغاز شد، فاطمیان چند شهر بزرگ سلطنتی، بندر مهدیه و منصوره و شهر زویله را بنا کردند. استحکامات نظامی و مراکز عبادی و آموزشی متعددی از جمله مسجد جامع بزرگ مهدیه را که تاکنون باقی است. تاسیس نمودند، بیشترین توسعه جامع قیروان در عهد فاطمی صورت گرفت، سبک معماری آن‌ها در ایجاد دروازه‌های بسیار بزرگ، سبک خاصی در عمران و شهرسازی است. بندر مهدیه از عمده‌ترین نقاط تجاری و صدور فرهنگ و تمدن اسلامی در مدیترانه غربی بود و کشتی‌های بزرگی از هند، ایران، اندلس، یونان بسیاری از ملل مسلمان و مسیحی همواره در آن توقف داشتند و کالاهایی را به اقصی نقاط جهان حمل می‌نمودند. فاطمیان را می‌توان بنیان گزار نیروی دریایی مسلمانان در مدیترانه دانست، ناوگان عظیم فاطمی بسیاری از تحرکات مخالفان در مدیترانه را تحت سلطه داشت و بر مدیترانه حکومت می‌کرد. پیشرفت فوق‌العاده‌ای در ساخت سلاح‌های جدید نظامی در عصر فاطمی در افریقیه پدید آمد، از جمله کارهای ابن القیار در ساخت «النار المحرقه» است. بنیان گزاران مکتب طبی قیران از جمله طبیب شیعه احمدبن جزار، شیبانی ادیب و متفکر ایرانی در عصر اغلبی از حامیان فاطمیان بودند و در سایه حمایت آن‌ها علم طب و ادبیات و فرهنگ عربی و اسلامی توسعه پیدا کرد. طبیب دونش بن تمیم (360 ه ‍، 971 م) آثار بسیاری در طب تالیف کرد از اطبای دربار منصور و قایم فاطمی در افریقیه بود. بناهای جدید فرهنگ و تمدن اسلامی که فاطمیان در افریقیه بنا نهادند در عصر زیری و بنو حماد دنبال شد و در تهیه و ضرب سکه، چندین دارالضرب فاطمی از جمله مهدیه، منصور و سیسیل تاسیس شد. در سکه‌های عصر فاطمی، سکه‌های شیشه‌ای سیسیل در نوع خود بی‌نظیر است. در صنعت شیشه و ساخت ظروف بلورین توسعه قابل توجهی در عصر فاطمی پدید آمد که برخی از آثار آن‌ها در موزه‌های اروپایی موجود است؛ صقلیه عصر فاطمی که زیر سلطه خاندان کلبی بود که از سوی فاطمیان حدود صد سال در سیسل حکومت ‌کردند، خاطر دوره طلایی فرهنگ و تمدن اسلامی را در عرصه‌های مختلف در خود دارد. نظام آموزشی و تشکیلات اداری و حکومتی فاطمیان در افریقیه از نخستین سازمان‌های پیشرفته در قرون وسطی است؛ فاطمیان نخستین سازمان‌دهی مخفی برای تاسیس دولت و خلافت موفق را در غرب جهان اسلام سامان دادند. از بدیهیات تمدن نگاری عظمت وشکوه بی نظیر تمدن در عصر فاطمیان است. ویژگی این دوره ،تاسیس و اصالت و پویایی و زایا یی تمدن اسلامی عصر فاطمیان است که تا ادوار ایوبی و ممالیک را در دایره نفوذ و استحکام خود داشت و همچنان در اسمان تمدن اسلامی نور افشانی می کند، معتبر ترین مدرک در نگاه کلی به تمدن عصر فاطمیان قضاوت ابن خلدون است .ابن خلدون در مقدمه که تمدن نگاری دول اسلامی است برخی دول مغربی را بدوی و بی فرهنگ و تمدن دانسته است واز فاطمیان با عنوان صاحب حضاره با صفت استعظام و شکوه تمدنی یاد کرده است و تاسیس بنای با هیبت و عظیم را از وجوه تمدنی ان ها دانسته و با اصطلاح \" عظم مبانیها \" این فرهنگ و شیوه تمدنی فاطمیان را وصف نموده است. وجه اهمیت فرهنگی و تمدنی ان ها توسعه فقه اهل بیت در برابر فقه مالکی حنبلی و شافعی و تقسیم فکر حقوقی است. ابن خلدون این جابجایی فقه ها را ذکر کرده است و بر فاطمیان نام مروجان فقه اهل بیت را اطلاق نموده است .برای شکوه و استعظام تمدنی فاطمیان فقط وجود ابن هیثم کفایت می کند. ابن خلدون در وصف و تبیین علم مناظر ریشه های یونانی آن را ذکر کرده است و می نویسد در بین اسلامیان ابن هیثم در این علم تالیفاتی دارد. هفتصد سال گذشت تا تاریخ علم مدرن ابن هیثم را کشف کرد و اورا در نیمه دوم قرن بیستم پدر علم نور معرفی کرد .فرضیه پژوهش این است که استعظام تمدنی و حضارت فاطمیان، دافع امواج کینه و بد گویی از فاطمیان بویژه حاکم است که با دو انگیزه صلیبی و احقاد مذهبی همچنان در جریان است و ابن خلدون که خود با واژه های تمدنی از فاطمیان یاد کرده است، از این غرض ها بدور مانده است و مواضع متعادل نسبت به فاطمیان دارد. چهار وجه فایده تاریخنگاری تمدن فاطمیان این است که :1- تمدن فحل است.2- کارکرد تمدنی تشیع است .3- نقش کالبدی در تمدن جهانی است. 4- بازدارندگی است که پرداختن به وجه تمدنی فاطمیان، دافع از تهاجم تاریخنگاری معاند است.

خداوند نام اهل بیت پیامبر صلی الله وعلیه و آله و سلم را به طور صریح در قرآن نیاورده است، و با بیان مفاهیم کلی، تبیین آیات درباره مناقب و حقوق اهل بیت را به عهده پیامبرش نهاد تا یکی از راه های آزمون این امت هموار شود و جوهره ایمان آنان در فرمانبرداری یا نافرمانی از پیامبر خدا آشکار گردد. پیامبر خدا بدون هیچ مدارا و کوتاهی این وظیفه مهم را درباره تفسیر آیات قرآن، از جمله، آیه37 بقره به انجام رسانید. سخن پیامبر در تفسیر این آیه، از تفاسیر روایی الدرالمنثور، القرآن العظیم ابن ابی حاتم از اهل سنت و البرهان و نورالثقلین از شیعه مورد بررسی قرار گرفت. در این تفاسیر، برخی از روایات معصومین علیهم السلام در توسل آدم به رسول خدا اشتراک دارند؛ و بعضی دیگر از توسل به پنج تن آل کساء سخن گفته اند؛ و روایاتی دیگر از اهل بیت، توسل به چهارده معصوم را مطرح می کنند. یافته های این تحقیق نشان می دهد، با توجه به این که استقبال با کلمات، سبب توبه حضرت آدم و همسرش علیهما السلام شد، در نتیجه این کلمات واسطه میان آدم علیه السلام و خدا قرار گرفته اند و آدم با توسل به این ها، به درگاه الهی عذر آورد. پس باید شان این واسطه ها از آدم علیه السلام برتر باشد تا صلاحیت شفاعت آدم را داشته باشند. در نتیجه باید اینان از مقربان انسانی برتر از آدم علیه السلام باشند. این مساله حتی در کتب تفسیری اهل سنت هم بیان شده چرا که روایاتی را مطرح می کنند که آیه درباره فضایل معصومین است و از این جهت می توان دیدگاه شیعه و اهل سنت را به هم نزدیک کرد.

هدف از پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی طرحواره درمانی بر سرمایه روان‌شناختی و خود تنظیمی هیجانی در زوجین نابارور بود. این پژوهش در قالب یک پژوهش نیمه آزمایشی با گروه گواه و در چهارچوب یک طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون برای دو گروه آزمایشی و گواه اجرا شد. جامعه آماری این مطالعه شامل کلیه زوجین نابارور ساکن شهر تهران در سال 1400 را تشکیل دادند وحجم نمونه 32 زوج از مراجعین بیمارستان صارم اکباتان تهران به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و سپس به طور تصادفی در دو گروه آزمایشی (16 زوج) و کنترل (16 زوج) جایگزین شدند. در این پژوهش از پرسشنامه های سرمایه روانشناختی لوتانز(2007) استفاده گردید و مداخله طرحواره درمانی به مدت 8 جلسه 90 دقیقه ای در گروه آزمایش انجام گردید. داده های پژوهش با استفاده آزمون تحلیل کواریانس یک متغیری (آنکوا)و مورد تحلیل قرارگرفت. نتایج تحلیل کواریانس یک متغیری نشان داد طرحواره درمانی در سطح (01/0> P ، 441/926F=) سرمایه روان‌شناختی درزوجین نابارور در مرحله پس آزمون اثرمعناداری داشته است. بنابراین با عنایت به معنی دارشدن فرضیه این پژوهش می توان نتیجه گرفت که در این پژوهش، طرحواره درمانی توانسته است موجب افزایش سرمایه روان‌شناختی در زوجین نابارورشهر تهران گردد.

هدف از پژوهش حاضر به نقش مشاوران در مراقبت دانش آموزان دختر در برابر آسیب های اجتماعی دبیرستان های دخترانه نورآباد می باشد . تحقیق حاضر را می توان از نوع تحقی پیمایشی توصیفی دانست ، در عین حال تحقیق به صورت میدانی به انجام می رسد . جامعه پژوهشی شامل کلیه دانش آموزان دختر دوره متوسطه دلفان می باشند .آمار دانش آموزان 840 نفر می باشند از روش خوشه ای و تصادفی استفاده شد و حجم نمونه بدست آمده 451 نفر با استفاده از جدول مورگان تعیین می گردد . یافته های پژوهش نشان می‌دهد بین میزان تحصیلات والدین با آسیب های روانی و اجتماعی فرزندانشان ضریب همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود دارد. این همبستگی بین خانواده و مدرسه 337/0، خانواده و همسالان 467/0، خانواده و جامعه‌پذیری 225/0، مدرسه و همسالان 384/0، مدرسه و جامعه‌پذیری 155/0 و همسالان و جامعه‌پذیری 123/0 است.

جنس بحران‌ها به دو نوع بحران‌های «در» ساختار و بحران‌های «بر» ساختار تقسیم می‌شود. بحران‌های «در» ساختار موجب به چالش کشیدن و تنظیم نظام و نه تغییر ساختار نظام بین‌الملل می‌گردد، اما محصول بحران‌های «بر» ساختار، توزیع توانمندی نوین و ایجادکننده ساختارهای جدید است. از این بعد، بحران به‌عنوان یک فرایند، نقشی ساختارساز ایفا می‌کند و فرایند، موجد ساختار می‌گردد. بحران سوریه از نظر جنس بحران، بحرانی است «در» ساختار که از درون دولت‌های ملی برخاسته و به فضای منطقه‌ای و بین‌المللی سرایت کرده است؛ بنابراین بحران سوریه تبدیل به آوردگاهی شده که قدرت‌های بزرگ را به‌طور غیرمستقیم درگیر کرده است که قادر به تغییر نوع ساختار نیست، بلکه می‌تواند نوع اتحادها و ایتلاف‌ها را در ابعاد بین‌المللی دگرگون سازد. منشا بحران سوریه از نوع سطح بحران، داخلی بوده که به دلیل عدم توانایی پاسخ متناسب و به موقع به بحران، بحران سریز کرده و نظام منطقه‌ای و جهانی را هم‌زمان به چالش کشیده است. بدین ترتیب، علاوه بر برخورد نظام سیاسی با مخالفان و معترضان، مخالفت‌ها از مرزها فراتر رفته و ناآرامی‌ها در سوریه به صحنه جنگ سردی بر اساس منطق موازنه قوای نامتوازن میان قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است. با این وصف، اگرچه بحران سوریه از لحاظ ساختار نظام بین‌الملل، بحرانی «در» ساختار است، اما از بعد منطقه‌ای به دلیل حاکم بودن فضای جنگ سرد در منطقه، تقریبا دوقطبی بودن ایتلاف و اردوگاه‌های منطقه‌ای و اهمیت ژیوپلیتیک سوریه، بحران سوریه بحرانی «بر» ساختار قلمداد می‌شود حال دراین پژوهش محقق درصدد است به بررسی تاثیر بحران سوریه و همچنین ابعاد و پیامدهای بحران مذکور را بر امنیت اردن مورد بررسی و تحلیل قرار دهد؛ ماحصل یافته ها نشان داد که با آغاز بحران سوریه کشور اردن از نظر همسایگی با این کشور با تهدیدات امنیتی همانند ورود پناهندگان و درگیری های مرزی و تهدیدات داعش روبرو بود که این امر بر امنیت اردن بصورت مستقیم و غیر مستقیم تاثیر گذار بود، که این کشور برای رفع حل معضل امنیتی خود و تقویت کشور از کمک های مالی و نظامی آمریکا و کشور های دیگر برخوردار گردید.

یکی از روش های نوین در تفسیر قرآن کریم روش تفسیر ساختاری است که در سال های اخیر توجه ویژه ای به آن شده است روش تفسیر ساختاری بر مبنای نظریه هدفمندی سوره های قرآن طراحی و اجرا شده است. برای ارایه تفسیر ساختاری یک سوره قرآن باید دو مرحله را طی نمود. در مرحله اول باید با توجه به قواعد علمی، ساختار و غرض سوره را به روش استدلالی کشف کرد و محتوای سوره را فصل بندی نمود. در مرحله دوم با توجه به کیفیت ارتباط آیات در ساختار سوره و معنای تفسیری آیات، متن تفسیر ساختاری سوره را به روش پیوسته ارایه نمود. در این مقاله ابتدا ویژگی های تفسیر ساختاری بیان شده است و سپس قواعد کشف ساختار و غرض سوره های قرآن بیان شده است و در انتها سوره صف با طی نمودن دو مرحله فوق به روش ساختاری تفسیر شده است تا امتیازات و کارکرد های روش تفسیر ساختاری تبیین گردد و جهت گیری محتوایی سوره صف آشکارشود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین مهارت های ارتباطی با رضایت شغلی و خلاقیت کتابداران کتابخانه های عمومی استان همدان انجام شد.روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی بود. برای گردآوری داده ها از سه پرسشنامه محقق ساخته مهارت های ارتباطی، خلاقیت و رضایت شغلی استفاده شد. جامعه پژوهش شامل تمامی کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی استان همدان (190نفر) بودند. روش نمونه گیری، تصادفی ساده بود که بر اساس جدول کرجسی- مورگان حجم نمونه 123 نفر محاسبه شد. یافته ها نشان داد که بین دو مولفه از مولفه های مهارت های ارتباطی (کلامی و شنود) کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی استان همدان با رضایت شغلی آنها رابطه معناداری وجود ندارد. میزان ضریب همبستگی پیرسون (398/0) نشان دهنده رابطه مثبت و معنادار بین مهارت بازخورد کتابداران با رضایت شغلی آنها بود. همچنین ارتباط معنادار قوی و مثبتی بین مهارت های کلامی، شنودی و بازخوردی کتابداران با خلاقیت آنها وجود داشت. نتایج پژوهش حاضر بر اهمیت توجه بیشتر به مهارت های ارتباطی و ارتقای آن در کتابداران تاکید می کند. مهارت های ارتباطی تاثیر مستقیمی بر رضایت شغلی و خلاقیت کتابداران دارد و عملکرد ارتباطی، جمعی و برون سازمانی آنها را برای جذب مخاطبان به کتابخانه های عمومی و ارایه خدمات بهتر تقویت می کند.

دین از عوامل مهم تاثیرگذار در عافیت و سلامتی است. انسان دین‌دار خود را تحت حمایت و لطف همه‌جانبه خداوند می‌بیند. لذا احساس اطمینان و آرامش و لذت معنوی عمیقی به وی دست می‌دهد؛ بسیاری از بیماری‌های روانی و حتی مشکلات جسمی در اثر عدم معنویت است. این دو مهم زندگی را تهدید کرده و سبک آن را دچار تغییراتی می‌کند. این پژوهش باهدف بررسی و تحلیل کیفیت‌بخشی آموزه‌های دین بر اساس دعای 23 صحیفه سجادیه به روش توصیفی- تحلیلی سامان‌یافته است. نتیجه این‌که: قلمرو دین و آموزه‌های آن سراسر حیات فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی بشر را دربرمی گیرد. دین‌داری به عافیت جسمی بیشتری می‌انجامد و سلامت جسم برای فراهم آوردن انواع کمالات روحی و فکری موثر است و فرد را از آسیب‌پذیری در برابر برخی بیماری‌ها مصون می‌دارد و از این طریق در حفظ عافیت جسمانی مشارکت می‌کند. پیروی از آموزه‌های دین موجب تکامل انسان می‌گردد و عمل به دستورات آن ضامن عافیت و سلامتی است. دین و آموزه‌های آن با باورهایی که در مردم ایجاد می‌کند سبب آرامش انسان شده و در روند عملکرد سیستم ایمنی بدن بسیار موثر است، انسان معتقد به آموزه‌های دینی بیشتر قادر به تحمل درد است و امید به زندگی و تلاش در او بیشتر است؛ و دین و معنویت از طریق ایجاد یک نظام گری مناسب و ایده آل زمینه را برای آرامش روان فراهم می‌سازد. همچنین دین‌داری و معنویت در سطح فردی، خشنودی و رضایت از زندگی را به دنبال دارد.

یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در کنترل رفتار فردی انسان و تربیت و اصلاح او، اعتقاد به معاد است. معادباوری، پشتوانه نیرومندی برای احساس مسیولیت و پذیرفتن محدودیت های رفتاری و خودداری از ظلم و تجاوز و فساد و گناه است و همچنین نقش بسزایی در جهاد و افزایش روحیه شهادت طلبی، امنیت اجتماعی و سلامت اقتصادی و سیاسی جامعه دارد. در این نوشتار با بهره گیری از آیات و روایات، راهکارهایی عملی به منظور نهادینه کردن معادباوری در جامعه، در زمینه فردی است با روش توصیفی و تحلیلی ارایه شده است. مهم ترین نتایج حاصله عبارتند از: خردورزی و استفاده از تعقل در کنار ایمان، خودشناسی و حرکت در مسیر فطرت، توجه به عظمت مخلوقات و جایگاه انسان در جهان آفرینش،مقایسهی دنیا و آخرت، تهذیب نفس، اخلاص در همه امور، استفاده از فرصت ها، ترک تعلقات دنیوی، عبرت آموزی، داشتن وجدان کاری در محیط کار، بیان تمثیل هایی برای کودکان متناسب با درک آنها، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در محیط های آموزشی، و انجام فعالیت های تبلیغی در سطح جامعه، از جمله راهکارهای مطرح شده در حوزه فردی به منظور نهادینه کردن معادباوری فردی در جامعه می باشد.